ΤΟ ΜΟΝΙΜΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ: Ευρώπη ή η καθ’ ημάς Ανατολή?

Γράφει ο Πάνος Αλεξανδρής
Υπάρχουν εποχες, που είναι καλό αλήθειες η απόψεις να λέγονται , ως έχουν. Πάντα σαν έθνος, πολιτιστικά, πολιτικά και ευρύτερα ιδεολογικά ζούσαμε υπό το συνεχες δίλημμα.Ποιός είναι ο πραγματικός δρόμος του Ελληνισμού. Είναι η μόνιμη μας επιλογή ο δρόμος της Ευρώπης, του ευρωπαικού διαφωτισμού, της έρευνας, του επιστημονικού ορθολογισμού, η  ο δρόμος μας είναι συνυφασμένος με μία μυστηριακή ανάλυση του ζητημάτων, με μια συνωμοσιολογική προσέγγιση , με μια ανάλυση κοντά στη θεωρία του μοιραίου, και εν τέλει με ένα δρόμο που περνά από την μυστηριακή Ανατολή, αυτή που ενίοτε αναφερόταν  ως καθ ημάς Ανατολή;
 Η σύγχρονη Ελλάδα, μακρινή απόγονος, ευκλεών και ενδόξων προγόνων γνώρισε ένα μεγάλο διαλειμμα στην ιστορική της διαδρομή ανάμεσα στους ελληνιστικούς χρόνους και στο μετεπαναστατικό  κράτος του 1830. Μετά τους ελληνιστικούς χρόνους υπήρξαμε επί της ουσίας μέρος τριων διαφορετικών αυτοκρατοριών. Της Ρωμαϊκής, της Ανατολικής Ρωμαϊκής (κατά την εκδοχή μας , Βυζαντινής) και μετά της Οθωμανικής. Από εγγενή μεγαλοϊδεατισμό , θεωρήσαμε ότι η Ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία ήταν Ελληνική αυτοκρατορία. Λυπάμαι αλλά εκτος από την ελληνιστική γλώσσα που ηταν και η επίσημη γλώσσα , η ανατολική Ρωμαϊκη αυτοκρατορία η αλλιώς αργότερα χαρακτηρισθείσα , ως Βυζάντιο , ήταν μια ακόμη πολυεθνική αυτοκρατορία, ένα ακόμη σχήμα οικονομικής και πολιτικής και πολυπολιτισμικής ένωσης διαφόρων λαών. Η ακολουθήσασα Οθωμανική, απλά επιδείνωσε την απώλεια της ελληνικής ταυτότητας. Αυτό  έως την στιγμή, που η αναπτυσσόμενη εντός της Αυτοκρατορίας αλλά και εκτός αυτής αστική τάξη , που ομιλούσε την ελληνική γλώσσα και ασπαζόταν την χριστιανική θρησκεία, αποφάσισε να προσδώσει εκ νέου εθνικά χαρακτηριστικά στην ταυτότητα της .Υπό  τα νάματα δε του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, αποφάσισε να επιδιώξει  τον καθορισμό της νέας εθνικής ταυτότητας και να προχωρήσει στην αυτονομία της πολιτική, πολιτιστική και εθνική. Ετσι καλλιεργήθηκαν οι επαναστατικες ιδέες, που μαζί με τις επαναστατικές πράξεις και την διεθνή συγκυρία οδήγησαν στο σχηματισμό του νέου ελληνικού Κράτους.
Αυτή ακριβώς η ελληνική αστική τάξη είχε επιλέξει ως δρόμο της Ελλάδας, τον δρόμο της δημιουργίας ενός σύγχρονου ευρωπαϊκου Κράτους. Οι ριζωμένες αντιλήψεις, μια βαθιά φεουδαρχική δομή της ελληνικής μεταεπαναστατικής κοινωνίας, η «τουρκιά» ως αντίληψη και πρακτική ζωής, οι βαθιές της ρίζες μέσα στον λαό , που συγκροτούσε το νέο Κράτος, οι βίαιες και πολλές φορες ανιστόρητες εκσυγχρονιστικές προσπάθειες επιβολής από τους ξένους μιας άλλης αντίληψης για τη διαμόρφωση του κράτους, αποτέλεσαν μία σοβαρη ανάσχεση κάθε ορθολογικής πολιτικής στην Ελλάδα. Το εξωπραγματικό δίλημμα του Βυζαντίου, όπου προτιμάτο το τουρκικό σαρίκι από την παπική τιάρα, και που οδήγησε τελικά , μαζί με την όλη ιστορική συγκυρία στη διάλυση και υποκατάσταση της Ανατολικης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την Οθωμανική, αποτελούσε εν πολλοίς και νέο δίλημμα για το μετεπαναστατικό Ελληνικό Κράτος. Ευρωπαϊκό κράτος με σεβασμό στην εθνική ιδιαιτερότητα η κράτος μικρογραφία της ανατολίτικης φεουδαρχίας, με μπαξίσια, γλώσσα αμφίσημη(ως της γνήσιας διπλωματίας της Ανατολης), ρουσφέτια, πολιτικούς κοτζαμπάσηδες, με πολίτες υποτακτικούς πελάτες. Παρά τις ιστορικές περιόδους, όπου δόθηκαν σημαντικές μάχες, για έναν ελληνισμό κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού αλλά και με πολιτική ενσωμάτωσης των σύγχρονων ευρωπαϊκών ιδεών, η ελληνική πολιτεία περισσότερα ομοίαζε διαχρονικά με ανατολίτικο παζάρι , με μυρωδικά μπαχαριών , μιας βαθιά υπνωτισμένης και ραχατιλίδικης Ανατολής. Η καταστροφή της ελληνικής αστικής τάξης στην Σμύρνη το 1922, ο εξανδραποδισμός του ελληνικού αστικού στοιχείου στην Κωνσταντινούπολη, μετέφερε γνήσιες αστικές δυνάμεις στην Ελλάδα, αλλά σε κατάσταση πολιτικής και εθνικής ήττας,  με πολλές ιδέες αλλά μικρότερο του αναμενόμενου αποτέλεσμα για τον αστικό εκσυγχρονισμό. Η ελληνική αστική τάξη των εμπόρων , του διαφωτισμού, των επιστημόνων πάντα διαχρονικά συγκρουόταν με όλες τις τρυφερές αντιλήψεις μιας  μυστηριακής Ανατολής του εθνικού πεπρωμένου. Η Ανατολή αυτή όμως , πλην του μυστηρίου και της μέθεξης ενός μέρους κουλτούρας, εμπεριείχε δυστυχώς και όλα τα ελαττώματα αντιλήψεων βαθύτατα αντιευρωπαϊκών και αντιεκσυγχρονιστικών. Αυτό πάντα επιδεινωνόταν και από μία ανικανότητα της πολιτικής τάξης να αποκτήσει εθνικό ευρωπαϊκό όραμα, της ελληνικής αστικής τάξης να τρέξει πλέον εγχώρια , την πορεία ενός ευρωπαϊκής αντίληψης Ελληνισμού.
 Το διακύβευμα αυτό μέσα στους καιρούς, μόνιμα βρισκόταν μπροστά μας και πάντα δεν μας ευλογούσε, όταν είχαμε να αντιμετωπίσουμε εκτός των άλλων και την πλειστάκις αντιδραστική συμπεριφορά των ξενων όσον αφορά την Ελλάδα. Ούτως η άλλως το πρόβλημα της ελληνικής αστικής τάξης , που θα ήταν και πρωτοπόρος του ελληνικού εκσυγχρονισμού, εντοπιζόταν στο γεγονός της μη αυτοτέλειας αυτής της τάξης , η οποία  δεν μπορούσε να παράγει αυτόνομη πολιτική, καθοδηγωντας αποτελεσματικα το πολιτικό σύστημα. Η κατάρρευση δε και της εκτός Ελλάδος αστικής τάξης ουσιαστικά ναρκοθέτησε την ανάπτυξη μιας πορείας ευρωπαϊκής , ισχυρής και με καθαρό μήνυμα. Πάντα πατούσε σε δυό βάρκες. Απο τη μία η Ελλάδα της Ευρώπης και από την άλλη το ιδιότυπο ελληνοβαλκανικό τουρκομπαρόκ. Η σχεση με το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα ήταν πάντα αμφίσημη. Από τη μία υπήρχαν οι συντηρητικές δυνάμεις , που εξήραν την Ελλάδα της Αρχαιότητας και αντιπαθούσαν την σύγχρονη Ελλάδα και από την άλλη υπήρχαν φίλιες δυνάμεις που ήθελαν τη σύγχρονη Ελλάδα της Ευρώπης. Νομίζω ότι αυτές οι επιλογες και οι αντίστοιχες δυνάμεις , όπως και τα διλήμματα αναβιώνουν και πάλι σήμερα. Πάνω –κάτω η ίδια διάταξη δυνάμεων. Ιδιες αντιλήψεις , φιλίες και αντιπαλότητες. Και πίσω από αυτά μόνιμα το ίδιο δίλημμα. Η Ελλάδα της Ευρώπης μαζί με την Ευρώπη , που θέλει τη σύγχρονη Ελλάδα, και απέναντι η Ελλάδα της εθνικης δήθεν αξιοπρέπειας του 1897, η Ελλάδα της Μελούνας, η Ελλάδα του Δεληγιάννη με την αγαστή συμμαχία ολων των συντηρητικών Γερμανών,Ολλανδών ,Αυστριακών. Όλων αυτών , που μαζί με το ελληνικό βλαχομπαρόκ, θέλουν μία Ελλάδα του χεριού τους, της δραχμής τους, των ρουσφετιών τους, του πελατειακού συστήματος τους, της κάτω από το τραπέζι συναλλαγής. Δε ξέρω τι θα επιλεγεί πάλι. Θα συνεχίσει ο ελληνικός λαός να διαγράφει πορεία  σε ένα κόσμο αιτιότητας, η θα παραμείνει λαός του μοιραίου, που ενίοτε εξελίσσεται σε τραγικό (μια και η μοίρα είναι καλό πράγμα, αλλά η πολιτική σου δε καθορίζεται από χαρτορίχτρες ). Το ιστορικό δεδομένο δεν είναι καλό. Οι προηγούμενες αποφάσεις δεν είναι εύστοχες. Η διεθνής συγκυρία είναι μάλλον απελπιστική. Και όλο μικραίνει η Ελλάδα της Ευρώπης που πιστεύω, απέναντι στην Ελλάδα της Ανατολής (βαθιάς η Μέσης ,ή η καθ ΄ημας  αδιάφορο) που ξένοι και έλληνες κοτζαμπάσηδες διακαώς επιθυμούν.